Hormone tăng trưởng (Growth hormone: GH), là một hormone
của tuyến yên, cần thiết cho sự tăng trưởng và phát triển của cơ thể, đặc biệt
là ở trẻ em. Trẻ bị thiếu hormone tăng trưởng có đặc trưng là chậm lớn, lùn,...
Bệnh lý này ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe và thể chất của trẻ. Vì thế, tầm
soát và điều trị thiếu hormone tăng trưởng ở trẻ kịp thời đóng sẽ giúp ngăn ngừa
những hệ lụy này, đảm bảo tương lai tốt đẹp cho trẻ.
1. Nguyên nhân và dấu hiệu nhận biết trẻ bị thiếu
hormone tăng trưởng
1.1. Tại sao trẻ bị thiếu hormone tăng trưởng?
Trẻ bị thiếu hormone
tăng trưởng không có được sự phát triển chiều cao và thể chất như trẻ bình
thường
Hormone tăng trưởng GH được sản xuất bởi thùy trước tuyến
yên, đóng vai trò rất cần thiết với sự tăng trưởng của cơ thể. Loại hormone này
giúp kích thích quá trình tăng trưởng của tế bào, sửa chữa tế bào, kích thích
phân bào và các hoạt động trao đổi chất.
Không những thế, hormone tăng trưởng còn thúc đẩy
toàn bộ quá trình phát triển của xương, giúp cho quá trình phục hồi sau bệnh và
chấn thương trở nên nhanh chóng hơn. Đặc biệt, nhờ có hormone GH này mà khối lượng
cơ bắp gia tăng và sự sinh sản của hồng cầu được điều hòa.
Trẻ bị thiếu hormone tăng trưởng là mắc phải chứng rối loạn
nội tiết. Nguyên nhân khiến trẻ bị mắc bệnh lý này thường là do:
- Bất thường bẩm sinh ở não trước, giảm sản hoặc bất sản
tuyến yên từ trong bào thai.
- Mắc một số bệnh lý như: chấn thương sọ não, u tuyến yên, u ở vùng dưới đồi,...
- Tổn thương tuyến yên do chiếu xạ trong điều trị khối u ở
vùng mũi họng, sọ, hốc mắt,...
- Tổn thương não do nấm, vi khuẩn, virus,...
1.2. Dấu hiệu cho thấy trẻ bị thiếu hormone tăng trưởng
Để kịp thời tầm soát và điều trị thiếu hormone tăng
trưởng ở trẻ, trước tiên cha mẹ cần nhận diện đúng các dấu hiệu của bệnh
lý này, gồm:
- Ngay từ nhỏ trẻ đã chậm lớn, chậm phát triển chiều cao
hơn so với bạn bè, chỉ số đo chiều cao < -2SD so với mức bình thường.
- Gương mắt trông non nớt và tròn vì bị giảm sản vùng mặt
giữa.
- Chân tay nhỏ, dương vật nhỏ.
- Vùng bụng có mỡ, cơ thể trông mũm mĩm.
- Dậy thì muộn (xảy ra ở trẻ bị thiếu
hormone tăng trưởng ở giai đoạn sau của cuộc đời căn nguyên xuất phát từ khối u
não, chấn thương sọ não).
- Nhạy cảm quá mức với lạnh hoặc nóng, thiếu khả năng chịu
đựng, thường xuyên mệt mỏi.
- Có một số dấu hiệu khác thường về tâm lý: dễ thay đổi cảm
xúc, lo âu, kém tập trung, ghi nhớ kém,...
2. Tầm soát và điều trị thiếu hormone tăng trưởng
ở trẻ như thế nào?
2.1. Tại sao cần phải tầm soát và điều trị thiếu hormone
tăng trưởng cho trẻ nhỏ?
Thiếu hormone tăng trưởng là yếu tố cơ bản khiến cho trẻ
chậm tăng trưởng. Tầm soát và điều trị thiếu hormone tăng trưởng ở trẻ nhỏ
càng diễn ra sớm, không bỏ qua giai đoạn vàng thì quá trình thúc đẩy tăng chiều
cao của trẻ càng được cải thiện.
Cha mẹ nên theo dõi
chiều cao của con để phát hiện bất thường, kịp thời tầm soát và điều trị thiếu
hormone tăng trưởng ở trẻ ngay từ khi còn nhỏ
Ngược lại, nếu bỏ qua giai đoạn này, việc điều trị sẽ
không còn hiệu quả nữa, trẻ sẽ thấp hơn rất nhiều so với chiều cao mà tuổi trưởng
thành đáng lẽ trẻ sẽ đạt được. Hệ quả của nó chính là tâm lý và chất lượng cuộc
sống của trẻ trong tương lai sẽ bị ảnh hưởng rất nhiều.
2.2. Phương pháp tầm soát và chẩn đoán thiếu hormone tăng
trưởng ở trẻ nhỏ
Để điều trị hiệu quả bệnh thiếu hormone tăng trưởng thì
trước tiên trẻ cần được tầm soát và chẩn đoán chính xác bệnh lý này. Đây là việc
cần được thực hiện bởi bác sĩ chuyên khoa nội tiết qua các bước:
- Thăm khám lâm sàng
Bác sĩ tiến hành thăm khám để tìm dấu hiệu của bệnh và chỉ
định cho trẻ thực hiện một số kiểm tra cần thiết cho việc chẩn đoán bệnh như:
+ Chụp X-quang bàn tay trái nhằm đánh giá tuổi xương.
+ Xét nghiệm máu: chức năng gan/thận, chuyển hóa xương
alkaline phosphatase, nồng độ Canxi và vitamin D trong máu,...
*
Sử dụng xét nghiệm GH:
- Xét nghiệm kích thích GH giúp chẩn đoán thiếu hụt GH và
suy tuyến yên. Để làm xét nghiệm kích thích GH, một mẫu máu được lấy vào lúc
đói, nghĩa là sau 10-12 giờ nhịn ăn. Sau đó, dưới sự giám sát chặt chẽ về y tế,
bệnh nhân được tiêm vào tĩnh mạch một chất thường kích thích sự giải phóng GH từ
tuyến yên. Sau đó các mẫu máu được lấy theo những khoảng thời gian và mức độ GH
được xét nghiệm trong mỗi để xem liệu tuyến yên có được kích thích để sản xuất
các mức dự kiến của GH hay không? Các chất kích thích GH thường được sử dụng
nhất là arginine, các chất kích thích khác có thể là clonidine và
glucagon. Vì tập thể dục thường gây ra sự tăng bài tiết GH nên những bài tập mạnh
cũng có thể được sử dụng như là chất kích thích bài tiết GH.
- Giá trị của xét nghiệm kích thích GH (sử dụng arginine,
glucagon hoặc insulin):
+ Giá trị đỉnh bình thường: > 10 ng/mL hoặc > 452 pmmol/L
+ Giá trị đỉnh trung gian: > 5 ng/mL hoặc > 226 pmol/L
+ Giá trị dưới bình thường: < 5 ng/mL hoặc < 226 pmol/L
- Các yếu tố có thể
gây nhiễu xét nghiệm GH gồm:
+ Một số thuốc có thể làm tăng GH: amphetamine, arginine,
dopamine, estrogen, glucagon, histamin, insulin, levodopa, methyldopa và acid
nicotinic.
+ Một số thuốc có thể làm giảm nồng độ GH: corticosteroid
và các phenothiazin.
- Các xét nghiệm máu khác có thể được sử dụng để đánh giá
chức năng tuyến yên bao gồm prolactin, T4 tự do, TSH, cortisol, FSH, LH và
testosterone. Những xét nghiệm này thường được thực hiện trước khi xét nghiệm
GH để đảm bảo rằng chúng là bình thường hoặc đã được kiểm soát bằng thuốc trước
khi xét nghiệm GH được thực hiện. Ví dụ, sự suy giáp (hypothryoidism) phải được
điều trị trước khi xét nghiệm sự thiếu hụt GH ở trẻ em; nếu không, có thể thấy
một kết quả GH thấp giả.
2.3.
Phương pháp điều trị thiếu hormone tăng trưởng cho trẻ
Đến nay, việc tầm soát và điều trị thiếu hormone
tăng trưởng ở trẻ đã được rất nhiều phụ huynh chú ý. Để điều trị bệnh lý
này thì hiện chỉ có một phương pháp đã được FDA công nhận là tiêm hormone tăng
trưởng bên dưới da. Theo đó, hormone GH phải được bảo quản lạnh trong điều kiện
nhiệt độ 2 - 8 độ C và chỉ tiêm vào khung giờ cố định trước khi trẻ đi ngủ giấc
đêm là 21 - 22 giờ để phát huy tốt nhất công dụng của thuốc.
Liều lượng hormone tăng trưởng cho từng trẻ sẽ được bác
sĩ tính toán cụ thể để đưa ra phác đồ điều trị phù hợp. Bác sĩ sẽ cung cấp các
phương tiện dùng thuốc và hướng dẫn cụ thể về liều lượng, cách dùng để cha mẹ
được rõ. Nếu đáp ứng điều trị, hàng năm trẻ có thể tăng trưởng chiều cao khoảng
8 - 12cm.
Việc tầm soát và điều trị thiếu hormone tăng trưởng ở
trẻ cần được điều trị trước tuổi dậy thì giai đoạn sau đó việc dùng thuốc
sẽ không còn tác dụng nữa. Giai đoạn được đánh giá là đem lại hiệu quả điều trị
tốt nhất là khi trẻ ở độ tuổi 4 - 13 vì khi đó sụn xương chưa đóng lại.
Hy vọng những chia sẻ trên đây đã giúp bạn đọc hiểu được
tính quan trọng của việc tầm soát và điều trị thiếu hormone tăng trưởng ở trẻ
ngay từ giai đoạn sớm. Cha mẹ nên theo dõi sự phát triển chiều cao của con
mình, nếu thấy trẻ phát triển chiều cao thấp hơn mức trung bình được WHO khuyến
cáo thì nên đưa trẻ đến gặp bác sĩ Nhi khoa để được tầm soát và điều trị bệnh kịp
thời để trẻ có được sự phát triển chiều cao tốt nhất trong tương lai.
Để phát hiện sớm trẻ bị thiếu hormone tăng trưởng thì
xét nghiệm GH là xét nghiệm rất quan trọng. Quy trình đăng ký và thực hiện
xét nghiệm GH tại Bệnh viện Trẻ em Hải Phòng rất đơn giản và dễ dàng, mang đến
kết quả nhanh chóng và chính xác. Với trang thiết bị máy móc hiện đại, các cán
bộ nhân viên y tế tại Bệnh viện Trẻ em Hải Phòng có trình độ chuyên môn cao gồm
các bác sĩ chuyên khoa I, chuyên khoa II về các bệnh nội tiết, giúp phát hiện sớm
và chính xác bệnh, điều trị bệnh hiệu quả.
KHOA HÓA SINH