I.
Tổng quan bệnh Sốt xuất huyết Dengue
- Sốt
xuất huyết là một bệnh lây truyền do nhiễm một trong bốn loại vi rút gây bệnh sốt
xuất huyết (DENV), muỗi Aedes aegypti hoặc Aedes albopictus đóng vai trò then
chốt trong quá trình truyền bệnh. Tình trạng nhiễm vi rút có thể không có triệu
chứng hoặc biểu hiện với một loạt các triệu chứng lâm sàng bao gồm sốt nhẹ đến
hội chứng sốc đe dọa tính mạng người bệnh. Nhiều yếu tố về vi rút, vật chủ và
véc tơ được cho là có tác động đến nguy cơ lây nhiễm, bệnh tật và mức độ nghiêm
trọng của bệnh.
- Ở
Việt Nam, bệnh có xu hướng theo mùa, tập trung vào những tháng 7-8 đến tháng
11-12 ở miền Bắc và xảy ra quanh năm ở miền Nam. Số lượng ca mắc bệnh hằng năm
là rất lớn, có những năm gây quá tải cho ngành Y tế, tuy nhiên, nhờ chủ động
theo dõi và điều trị bệnh, số ca tử vong hằng năm do sốt xuất huyết Dengue ở nước
ta vẫn đang giữ được ở mức khá thấp.
II.
Triệu chứng bệnh Sốt xuất huyết Dengue
1.
Thời kỳ ủ bệnh
Thời
kỳ ủ bệnh của nhiễm DENV từ 3 đến 14 ngày, các triệu chứng thường phát triển từ
4 đến 7 ngày sau khi bị muỗi nhiễm bệnh đốt.
2.
Giai đoạn sốt
- Giai
đoạn sốt của nhiễm DENV được đặc trưng bởi sốt cao đột ngột (≥38,5°C) kèm theo
nhức đầu, nhức hai hố mắt, nôn mửa, đau cơ, đau khớp và phát ban dát hoặc dát sẩn
thoáng qua. Trẻ em bị sốt cao nhưng nhìn chung ít triệu chứng hơn so với người
lớn trong giai đoạn sốt. Giai đoạn sốt kéo dài từ ba đến bảy ngày, sau đó hầu hết
bệnh nhân khỏi bệnh mà không có biến chứng.
- Các
biểu hiện xuất huyết có thể xuất hiện trong giai đoạn sốt và (hoặc) giai đoạn
nguy kịch với phạm vi và mức độ nghiêm trọng của các biểu hiện xuất huyết có thể
thay đổi.
- Khám
thực thể có thể thấy sung huyết kết mạc, ban đỏ hầu họng, nổi hạch và gan to.
Làm “nghiệm pháp dây thắt” bằng cách bơm căng băng quấn huyết áp trên cánh tay
đến chỉ số giữa huyết áp tâm thu và huyết áp tâm trương trong 5 phút. Sau khi
tháo băng 1-2 phút, kiểm tra các chấm xuất huyết bên dưới băng huyết áp, nghiệm
pháp là dương tính khi có từ 10 đốm xuất huyết mới trở lên trên diện tích một
inch vuông (khoảng 7.3cm2).
- Xét
nghiệm máu trong giai đoạn này có thể thấy giảm bạch cầu và giảm nhẹ tiểu cầu,
men gan tăng từ gấp 2-5 lần so với bình thường.
3.
Giai đoạn nghiêm trọng
- Vào
khoảng ngày thứ 3 đến ngày thứ 7 của bệnh, một tỷ lệ nhỏ bệnh nhân (thường là
trẻ em và thanh niên) phát triển thành hội chứng tăng tính thấm thành mạch toàn
thân, đặc trưng bởi rò rỉ huyết tương, chảy máu, sốc và suy đa nội tạng. Giai
đoạn này kéo dài trong 24 đến 48 giờ.
- Bệnh
nhân có thể đỡ sốt hơn, nhưng cảm thấy mệt nhiều hơn, xuất hiện các “dấu hiệu cảnh
báo” về lâm sàng như li bì hoặc kích thích, đau bụng vùng gan, nôn nhiều, chảy
máu cam, chảy máu chân răng,…
- Chụp
X- quang ngực hoặc siêu âm ổ bụng có thể thấy hình ảnh thoát huyết tương gây
tràn dịch màng phổi, dịch tự do ổ bụng. Xét nghiệm máu thấy giảm tiểu cầu từ
trung bình đến nặng, sau đó số lượng tiểu cầu sẽ cải thiện nhanh chóng trong
giai đoạn phục hồi. Rối loạn đông máu thoáng qua cũng cũng có thể được phát hiện
trong giai đoạn này.
4.
Giai đoạn phục hồi
Trong
giai đoạn này, tình trạng rò rỉ huyết tương và xuất huyết dần được cải thiện,
các dấu hiệu sinh tồn ổn định và dích tích tụ được tái hấp thu. Có thể xuất hiện
thêm phát ban ngứa trong giai đoạn này và kéo dài trong vài ngày. Giai đoạn phục
hồi thường kéo dài từ hai đến bốn ngày, ở người lớn có thể bị mệt mỏi nhiều
ngày đến vài tuần sau khi hồi phục.
III.
Các biến chứng bệnh Sốt xuất huyết Dengue
Bệnh
sốt xuất huyết Dengue chưa có thuốc đặc trị và vắc xin phòng chống, nên bất cứ
ai có biểu hiện bệnh, cần được xét nghiệm chẩn đoán và theo dõi chặt chẽ, nếu
không bệnh có thể dẫn đến những biến chứng nghiêm trọng:
- Suy
tim, suy thận
- Xuất
huyết não
- Sốc
do mất máu
-
Tràn dịch màng phổi
- Hôn
mê và tử vong
IV. Phòng ngừa bệnh
Sốt xuất huyết Dengue
1. Bảo vệ cá nhân khỏi
nhiễm vi rút
- Dùng thuốc chống
muỗi để ngăn ngừa muỗi đốt
- Dùng màn, rèm có tẩm
hóa chất diệt muỗi
- Phun thuốc diệt côn
trùng ngoài môi trường
- Mặc quần áo dài để
tránh muối đốt
2. Kiểm soát muỗi
truyền bệnh
- Xử lý ao tù nước
đọng, khơi thông cống rãnh, hạn chế môi trường cho muỗi sinh sôi.
- Sử dụng sinh vật ăn
ấu trùng muỗi trong nước như thả cá
- Làm cho muỗi A.
aegypti bị nhiễm vi khuẩn Wolbachia, khi đó chúng ít bị nhiễm DENV hơn muỗi A.
aegypti hoang dã.
3. Vắc xin
Đã có nhiều thử nghiệm
về vacxin nhưng chưa có hiệu quả và chưa được áp dụng rộng rãi.
V. Các biện pháp chuẩn đoán
bệnh Sốt xuất huyết Dengue
1. Chẩn đoán xác định
- Lâm sàng: Cần nghi ngờ chẩn đoán nhiễm
DENV ở những người sốt với các biểu hiện lâm sàng điển hình (sốt, nhức đầu,
buồn nôn, nôn, đau cơ, đau khớp, phát ban, biểu hiện xuất huyết, nghiệm pháp
dây thắt dương tính) và dịch tễ học có liên quan tiếp xúc (cư trú hoặc đi lại
trong vòng hai tuần đến khu vực có muỗi truyền nhiễm DENV).
- Xét nghiệm cận lâm sàng: Có thể thấy
bạch cầu giảm, hematocrit máu tăng cao, tiểu cầu giảm, men gan tăng tùy mức độ.
- Xét nghiệm chẩn đoán căn nguyên: Chẩn
đoán sự có mặt của vi rút Dengue bằng cách phát hiện các thành phần virus trong
huyết thanh hoặc gián tiếp bằng huyết thanh học.
+ Trong tuần đầu tiên của bệnh, chẩn
đoán nhiễm DENV có thể được xác định thông qua phát hiện axit nucleic của vi
rút trong huyết thanh bằng xét nghiệm phản ứng chuỗi polymerase (PCR) hoặc
kháng nguyên NS1 của vi rút trong năm ngày đầu tiên của bệnh.
+ Xét nghiệm kháng thể: Immunoglobulin
(Ig) M có thể được phát hiện sớm nhất là 4 ngày sau khi phát bệnh, xét nghiệm
này dương tính khẳng định tinh trạng đang hoặc mới nhiễm sốt xuất huyết Dengue.
Kháng thể loại IgG của vi rút Dengue xuất hiện từ tuần thứ 2 của bệnh và thường
chỉ có tác dụng xác định tình trạng nhiễm lần đầu hay tái nhiễm.
- Ngoài ra còn có thể nuôi cấy vi rút,
nhuộm hóa mô miễn dịch để phát hiện vi rút, tuy nhiên thường không sử dụng vì
không có nhiều ý nghĩa về chẩn đoán và điều trị bệnh
2. Chẩn đoán phân biệt
- Sốt xuất huyết do vi rút khác: Vi rút
Ebola, Hantavirus,…
- Nhiễm vi rút Chikungunya
- Sốt rét
- Sốt thương hàn
- Leptospirosis
- Nhiễm HIV cấp tính
- Viêm gan do vi rút
- Nhiễm Rickettsia
- Nhiễm trùng huyết
- Cúm
- Bệnh Coronavirus 2019 (COVID-19)
- Tại Bệnh viện Trẻ em Hải Phòng đang triển khai các
dịch vụ xét nghiệm test nhanh Dengue NS1và Dengue IgG/IgM chẩn đoán bệnh sốt xuất
huyết hoàn toàn nhanh chóng tiện lợi, được
thực hiện bởi các bác sỹ và kỹ thuật viên có chuyên môn.
- Khoa Vi sinh bệnh viện Trẻ em Hải Phòng hiện tại bệnh
nhân đến khám và điều trị được chỉ định làm test Dengue NS1 dao động trên dưới 100
test/ngày. Test Dengue IgG/IgM số lượng trên dưới 10 test/ngày; Tỷ lệ dương
tính chiếm 5-10%.
- Khi trẻ có các triệu chứng như đã nêu trên, người
nhà bệnh nhi nên nhanh chóng cho trẻ đến các cơ sở y tế uy tín (Bệnh viện Trẻ
Em Hải Phòng) để được chẩn đoán và điều trị kịp thời, tránh các biến chứng nguy hiểm.
Khoa Vi sinh