Thiếu vitamin K khá phổ biến ở
trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, là nguyên nhân chủ yếu gây bệnh xuất huyết ở trẻ, do giảm
các yếu tố đông máu phụ thuộc vitamin K ( yếu tố II, VII, IX và X ). Khi không được phát hiện
và xử trí kịp thời sẽ gây nguy hiểm đến tính mạng cho trẻ.
1. Vitamin K là gì?
Vitamin K là một nhóm hợp chất
gồm :
Vitamin K1 hay phylloquinon,
phytomenadion, nguồn cung cấp chính cho cơ thể từ thức ăn.
Vitamin K2 hay menaquinon,
menatetrenon, được tổng hợp từ vi khuẩn đường ruột.
Vitamin K3 hay menadion, là sản
phẩm tổng hợp.
Cơ thể được cung cấp vitamin
K từ 2 nguồn:
Thực phẩm trong chế độ ăn.
Vi khuẩn đường ruột.
2. Nguyên nhân thiếu vitamin K
Do nguồn cung cấp từ chế độ
ăn thiếu vitamin K. Trẻ sơ sinh không có
dự trữ đủ vitamin K vì lượng vitamin k chuyển từ mẹ qua rau thai sang thai nhi
rất ít, lượng vitamin K có trong sữa mẹ chỉ từ 2-15 microgam/ lít. Trẻ bú mẹ,
nhất là trẻ đẻ non, có tỷ lệ xuất huyết do thiếu vitamin K nhiều hơn. Trẻ được
nuôi bằng sữa mẹ của người ăn kiêng khem cũng dễ bị thiếu vitamin K, hoặc một
chế độ ăn không hợp lý, thiếu thành phần dinh dưỡng giàu vitamin K cũng là một
nguyên nhân.
Vitamin K được tổng hợp nhiều
từ vi khuẩn đường ruột, trẻ sơ sinh vi khuẩn chí của đường ruột chưa đầy đủ, và
trẻ nhỏ sử dụng nhiều kháng sinh phổ rộng
cũng là một trong những nguyên nhân gây thiếu vitamin K nội sinh.
Vitamin K được hấp thu ở đường
ruột, các tình trạng kém hấp thu, tiêu chảy kéo dài, tắc mật, xơ hóa nang tụy,
bệnh chảy máu đường tiêu hóa, đều làm giảm hấp thu vitamin K.
Mẹ dùng một số thuốc có tác dụng
kháng đông và chống co giật như phenytoin, primidon, phenobarbital có thể gây
giảm protheomnin máu và giảm các yếu tố đông máu VII, IX, và X ở huyết tương trẻ
sơ sinh.
3. Hậu quả của thiếu vitamin K ở trẻ em
Thiếu vitamin K sẽ giảm hoạt
tính của các yếu tố đông máu phụ thuộc vitamin K ( yếu tố II, VII, IX, X ). Ở
trẻ sơ sinh, các yếu tố đông máu này chỉ bằng 30%-60% ở người khỏe mạnh. Khoảng
50% trẻ sơ sinh lúc 5 ngày tuổi có thiếu vitamin K qua phát hiện xét nghiệm thời gian prothrombin kéo dài.
Tùy nguyên nhân gây thiếu
vitamin k mà có thể dẫn đến những biểu hiện lâm sàng khác nhau như:
Bệnh xuất huyết sớm ở trẻ sơ
sinh ( 0-24 giờ tuổi ): xuất huyết phổi, xuất huyết nội sọ, xuất huyết tiêu
hóa.
Bệnh xuất huyết sơ sinh kinh
điển ( 1-7 ngày tuổi ): xuất huyết tiêu hóa, xuất huyết dưới da…
Bệnh xuất huyết muộn ( ở trẻ
nhỏ 7 ngày -3 tháng, kinh điển là 30-45 ngày, hoặc có thể muộn hơn đến 12 tháng
): xuất huyết nội sọ , xuất huyết dưới da, xuất huyết tiêu hóa…
4. Chẩn đoán và điều trị
4.1. Chẩn đoán
Dựa vào lâm sàng: Trẻ sơ sinh
có thể bỏ bú, tình trạng lơ mơ hoặc kích thích, khóc thét, co giật, có thể có
xuất huyết dưới da, chảy máu rốn, da xanh, nhợt nhạt, thóp phồng…
Xét nghiệm đông máu:
PT, APTT kéo dài. Có thể điều
chỉnh PT và APTT bằng cách trộn với huyết tương bình thường hoặc tiêm Vitamin K
thì PT, APTT trở về bình thường.
Xét nghiệm các yếu tố đông
máu phụ thuộc vitamin K (II, V, VII, X) giảm.
4.2. Điều trị
Tiêm vitamin K trong những trường hợp trẻ có thiếu vitamin K
đơn thuần.
Truyền huyết tương tươi đông
lạnh trong những trường hợp nặng hoặc trẻ cần phẫu thuật mà có rối loạn đông
máu do thiếu vitamin K.
Dự phòng thiếu hụt vitamin K
cho trẻ
Trong thời gian mang thai và
cho con bú, bà mẹ nên được ăn uống đầy đủ: thịt, cá, tôm, cua, ốc, ếch, hoa quả,
rau xanh các loại…Đối với trẻ trong giai đoạn ăn dặm cũng cần có chế độ ăn cân
bằng dinh dưỡng, giàu vitamin K.
Bệnh xuất huyết do thiếu
vitamin K phổ biến ở trẻ sơ sinh và có thể gây hậu quả nghiêm trọng như xuất
huyết não, nên khuyến cáo tiêm vitamin K1- liều 1mg tiêm bắp 1 lần hoặc uống
vitamin K 3 lần cho tất cả trẻ mới sinh để dự phòng xuất huyết cho trẻ sơ sinh
và trẻ nhỏ.
Các trẻ bị xuất huyết não dù
được điều trị tích cực nhưng tỉ lệ tử vong hoặc để lại di chứng vẫn còn cao (tỉ
lệ tử vong là 25-40%, di chứng là 40-50%). Các di chứng hay gặp nhất gồm có:
teo não, não úng thủy, não bé, động kinh, bại não hoặc dị tật về phát triển tâm
thần vận động…
Khi thấy trẻ có biểu hiện nghi ngờ thiếu vitamin K, gia đình không được
tự ý bổ sung vitamin K cho trẻ, cần đến ngay bệnh viện chuyên khoa để được chẩn
đoán và điều trị kịp thời. Tại bệnh viện Trẻ em Hải Phòng luôn có các xét nghiệm
chuyên sâu về Huyết học, Đông máu để chẩn đoán rối loạn đông máu do thiếu
vitamin K,cũng như các nguyên nhân gây bệnh thiếu vitamin K, điều trị sớm, tư vấn dinh dưỡng và phòng bệnh
cho trẻ nhỏ.
Khoa Huyết học